T.S. Eliot

Τέσσερα κουαρτέτα: «Burnt Norton»

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ

 

Ολοκλήρωσα πρίν μερικούς μῆνες τή μετάφραση τῶν Τεσσάρων κουαρτέτων τοῦ Τ.Σ. Ἔλιοτ, ἔργο τό ὁποῖο μέ ἔχει ἀπασχολήσει πάνω ἀπό δύο δεκαετίες. Ἀνέβαλα διαρκῶς νά καταπιαστῶ μαζί του, καθώς ἄλλοι (ἀγαπημένοι) ποιητές, Ἀμερικανοί κυρίως καί μή (Γουίτμαν, Μπλαίηκ, Πάουντ, Στῆβενς, κάμμινγκς, Ἄσμπερυ, Κάρσον, Λόνγκλεϋ), διεκδικοῦσαν τήν προσοχή μου καί δοκίμαζαν τίς μεταφραστικές μου ἀντοχές. Τά χρόνια πέρασαν καί ἡ φωνή τοῦ Ἔλιοτ, πού κάποτε ἔμοιαζε ξένη κι ἀπόμακρη, ἔγινε γνώριμη, οἰκεία, ἀγαπημένη. Αὐτό πού εἶχα ἀρχικά ἐκλάβει ὡς «ψυχρότητα» στήν ποίησή του δέν ἦταν παρά ὁ τρόπος τοῦ Ἔλιοτ νά στοχάζεται σέ βάθος τήν ἀνθρώπινη κατάσταση καί νά ὀργανώνει μέ τρομακτική ἀκρίβεια καί διαύγεια τό ποιητικό του ὑλικό. Στά χρόνια αὐτά καί ἡ δική μου ποίηση πῆρε ἄλλους δρόμους, πιό δύσβατους, καί οἱ ποιητικές μου ἀναζητήσεις μέ ἔφεραν ξανά κοντά του.

 

Σέ μιά ἐποχή πού τό κυρίαρχο ποιητικό αἴτημα φαίνεται νά εἶναι «τό τίποτα πού λέγεται γιά πρώτη φορά νά μήν ἀξίζει ν’ ἀκουστεῖ δεύτερη», τά Κουαρτέτα μᾶς ὑπενθυμίζουν πόσο δύσκολο εἶναι νά μπορεῖ κανείς νά ἀποτυπώνει στό χαρτί σκέψεις καί συναισθήματα καί νά βρίσκει λέξεις πού νά πλησιάζουν ὅλο καί περισσότερο στή ρίζα τῆς ἀληθινῆς συγκίνησης, τῆς πραγματικῆς ζωῆς. Ὁ Ἔλιοτ θεωροῦσε τά Κουαρτέτα τό κορυφαῖο του ποίημα. Δικαίως. Ἐδῶ παρουσιάζουμε τό πρῶτο Κουαρτέτο, τό «Burnt Norton». Δεῖγμα ἱκανό νά φανερώσει τήν ἰδιοφυΐα τοῦ Ἔλιοτ, τήν αὐθεντικότητα τοῦ βλέμματός του, τήν ποιητική του δεινότητα, τή μοναδική του θέση στήν ἀμερικανική καί τήν εὐρωπαϊκή ποίηση. Τά Κουαρτέτα στό σύνολό τους θά κυκλοφορήσουν ἀπό τίς ἐκδόσεις Πατάκη τόν Σεπτέμβριο, σέ δίγλωσση, σχολιασμένη ἔκδοση.

Χ.Β.

 

BURNT NORTON

 

I

Ὁ παρών χρόνος καί ὁ παρελθών χρόνος

εἶναι ἴσως καί ὁ δύο παρόντες στόν μέλλοντα χρόνο,

καί ὁ μέλλων χρόνος περιέχεται στόν παρελθόντα χρόνο.

Ἄν ὅλος ὁ χρόνος εἶναι αἰωνίως παρών

ὅλος ὁ χρόνος δέν μπορεῖ νά πληρωθεῖ.

Ὅ,τι θά μποροῦσε νά συμβεῖ εἶναι μιά ἀφαίρεση

πού παραμένει μιά διαρκής δυνατότητα

μόνο σ’ ἕναν κόσμο ἀπό εἰκασίες.

Ὅ,τι θά μποροῦσε νά συμβεῖ καί ὅ,τι συνέβη

δείχνουν σ’ ἕνα τέλος, πού εἶναι πάντοτε παρόν.

Βήματα ἀντηχοῦν στή μνήμη

στό μονοπάτι πού δέν πήραμε

πρός τήν πόρτα πού ποτέ δέν ἀνοίξαμε

τοῦ κήπου μέ τίς τριανταφυλλιές. Οἱ λέξεις μου ἀντηχοῦν

ἑπομένως, στό μυαλό σου.

Ὅμως γιά ποιό λόγο

νά ταράξει κανείς τή σκόνη στήν κούπα μέ τά ροδόφυλλα

δέν ξέρω.

Ἄλλοι ἀντίλαλοι

κατοικοῦν στόν κῆπο. Θά τούς ἀκολουθήσουμε;

Γρήγορα, εἶπε τό πουλί, βρεῖτε τους, βρεῖτε τους,

ἐδῶ γύρω. Μέσα ἀπό τήν πρώτη πύλη,

στόν πρῶτο μας κόσμο, θ’ ἀκολουθήσουμε

τῆς τσίχλας τήν ἀπάτη; Στόν πρῶτο μας κόσμο.

Βρίσκονταν ἐκεῖ, ἐπιβλητικοί, ἀόρατοι.

Κινοῦνταν ἀβίαστα, πάνω ἀπό τά νεκρά φύλλα,

στή ζέστη τοῦ φθινοπώρου, μέσα ἀπό τόν παλλόμενο ἄνεμο,

καί τό πουλί λάλησε, ἀπαντώντας

στήν ἀνήκουστη μουσική κρυμμένης στούς θάμνους,

καί οἱ ἀθέατες ἀχτίνες τῶν ματιῶν διασταυρώθηκαν, γιατί τά τριαντάφυλλα

εἶχαν τήν ὄψη λουλουδιῶν πού κάποιος τά κοιτάζει.

Βρίσκονταν ἐκεῖ ὡς καλεσμένοι μας, πού τούς δεχόμασταν καί μᾶς δέχονταν.

Ἔτσι κινήσαμε, κι αὐτοί μαζί, μέ τρόπο τελετουργικό,

κατά μῆκος τῆς ἔρημης ἀλέας, στῶν πυξαριῶν τόν κύκλο,

νά δοῦμε τή στραγγισμένη λιμνούλα.

Στεγνή ἡ λιμνούλα, στεγνό τσιμέντο, καφετί στίς ἄκρες,

καί ἡ λιμνούλα γέμισε μέ νερό ἀπό τό φῶς τοῦ ἥλιου,

καί ὁ λωτός ἀναδύθηκε, ἥσυχα, ἥσυχα,

ἡ ἐπιφάνεια ἔλαμψε ἀπό τήν καρδιά τοῦ φωτός,

καί ἐκεῖνοι ἦταν πίσω μας, καθρεφτισμένοι στή λιμνούλα.

Ὕστερα πέρασε ἕνα σύννεφο, κι ἄδειασε ἡ λιμνούλα.

Φύγετε, εἶπε τό πουλί, γιατί οἱ φυλλωσιές ἦταν γεμάτες μέ παιδιά,

μέ ἔξαψη κρυμμένα, τά γέλια συγκρατώντας.

Φύγετε, φύγετε, φύγετε, εἶπε τό πουλί: τό ἀνθρώπινο εἶδος

δέν μπορεῖ ν’ ἀντέξει πολλή πραγματικότητα.

Ὁ παρελθών χρόνος καί ὁ μέλλων χρόνος

ὅ,τι θά μποροῦσε νά εἶχε συμβεῖ καί ὅ,τι συνέβη

δείχνουν σ’ ἕνα τέλος, πού εἶναι πάντοτε παρόν.

 

II

Σκόρδο καί ζαφείρια στή λάσπη.

Βουλιάζει καί κολλάει τῶν τροχῶν ὁ ἄξονας.

Τό παλλόμενο σύρμα στό αἷμα

τραγουδάει κάτω ἀπό ἀθεράπευτες πληγές

κατευνάζοντας πολέμους ἀπό καιρό ξεχασμένους.

Ὁ χορός κατά μῆκος τῆς ἀρτηρίας

ἡ κυκλοφορία τῆς λύμφης

διαγράφονται στήν τροχιά τῶν ἀστεριῶν.

Ἀνεβαίνοντας νά παραθερίσουμε στό δέντρο

κινούμαστε πάνω ἀπ’ τό κινούμενο δέντρο

σέ φῶς πάνω στό ἀχνογραμμένο φύλλο

κι ἀκοῦμε ἀπό κάτω μας πάνω στό βρεγμένο

χῶμα, τόν χοῖρο καί τό κυνηγόσκυλο

ν’ ἀκολουθοῦν ὅπως καί πρίν τό σχέδιό τους

συμφιλιωμένοι ὅμως ἀνάμεσα στ’ ἀστέρια.

 

Στό ἀκίνητο σημεῖο, τοῦ κόσμου πού γυρίζει. Οὔτε σάρκα οὔτε μή σάρκα.

Οὔτε ἀπό, οὔτε πρός· στό ἀκίνητο σημεῖο, ἐκεῖ εἶναι ὁ χορός,

ἀλλά οὔτε στάση, οὔτε κίνηση. Καί μήν τό ὀνομάσεις μονιμότητα,

ὅπου συγκλίνουν παρελθόν καί μέλλον. Οὔτε κίνηση ἀπό, οὔτε πρός,

οὔτε ἄνοδος, οὔτε πτώση. Χωρίς τό σημεῖο, τό ἀκίνητο σημεῖο,

δέν θά ὑπῆρχε ὁ χορός, καί ὑπάρχει μόνον ὁ χορός.

Μπορῶ μόνο νά πῶ, ἐκεῖ ἔχουμε βρεθεῖ: ἀλλά δέν μπορῶ νά πῶ ποῦ.

Καί δέν μπορῶ νά πῶ γιά πόσο, γιατί αὐτό σημαίνει νά τό τοποθετήσω στόν χρόνο.

Ἡ ἐσωτερική ἐλευθερία ἀπό τήν πρακτική ἐπιθυμία,

ἡ λύτρωση ἀπό τή δράση καί τόν πόνο, ἡ λύτρωση ἀπό τόν ἐσωτερικό

καί τόν ἐξωτερικό καταναγκασμό, ὡστόσο περιβάλλεται

ἀπό μιά χάρη αἴσθησης, ἕνα λευκό φῶς κινούμενο κι ἀκίνητο,

Erhebung χωρίς κίνηση, συμπύκνωση

χωρίς ἐξάλειψη, ταυτόχρονα ἕνας καινούριος κόσμος

κι ὁ παλιός, γίνεται σαφής, κατανοητός

στήν ὁλοκλήρωση τῆς μερικῆς του ἔκστασης,

τή διάλυση τῆς μερικῆς του φρίκης.

Κι ὅμως τά δεσμά τοῦ παρελθόντος καί τοῦ μέλλοντος

ὑφασμένα μές στήν ἀδυναμία τοῦ σώματος πού ἀλλάζει,

προστατεύουν τήν ἀνθρωπότητα ἀπό τά οὐράνια καί τήν καταδίκη

πού ἡ σάρκα δέν μπορεῖ ν’ ἀντέξει.

Ὁ παρελθών χρόνος καί ὁ μέλλων χρόνος

ἐπιτρέπουν λίγη ἐπίγνωση.

Τό νά ἔχεις ἐπίγνωση σημαίνει νά μή βρίσκεσαι μέσα στόν χρόνο

ἀλλά μόνο μέσα στόν χρόνο μπορεῖ κανείς νά θυμηθεῖ

τή στιγμή στόν κῆπο μέ τά τριαντάφυλλα,

τή στιγμή στήν κληματαριά πού τή χτυπᾶ ἡ βροχή,

τή στιγμή στήν ἀνεμοδαρμένη ἐκκλησία ὅταν ὁ καπνός καταλαγιάζει.

Δεμένος μέ τό παρελθόν καί τό μέλλον

μόνο μέ τόν χρόνο ὁ χρόνος κατακτᾶται.

 

ΙΙΙ

Ἐδῶ εἶναι τόπος ἀποξένωσης.

Ὁ χρόνος πρίν καί ὁ χρόνος μετά

σέ φῶς ἀμυδρό: οὔτε τό φῶς τῆς μέρας

πού περιβάλλει τή μορφή μέ διαυγή ἀκινησία

μετατρέποντας τή σκιά σέ ἐφήμερη ὀμορφιά

μέ ἀργή περιστροφή πού ὑπαινίσσεται μονιμότητα

οὔτε σκοτάδι πού ἐξαγνίζει τήν ψυχή

ἐξαντλώντας τήν ἡδυπάθεια μέ στέρηση

ἀποκαθαίροντας τό συναίσθημα ἀπό τό πρόσκαιρο.

Οὔτε πληρότητα οὔτε κενότητα. Μόνο μιά ἀναλαμπή

πάνω στά καταπονημένα, βασανισμένα ἀπό τόν χρόνο, πρόσωπα

ἀφηρημένα ἀπό τήν ἀφαίρεση λόγω τῆς ἀφαίρεσης

γεμάτα φαντασιώσεις καί ἀπό νόημα κενά

στομφώδης ἀπάθεια χωρίς συγκέντρωση

ἄνθρωποι καί κουρελόχαρτα, στροβιλισμένα στόν παγωμένο ἄνεμο,

πού φυσάει πρίν καί μετά τόν χρόνο,

ἄνεμος πού μπαινοβγαίνει σέ ἀρρωστημένα πνευμόνια

ὁ χρόνος πρίν καί ὁ χρόνος μετά.

Ρέψιμο φιλάσθενων/νοσηρῶν ψυχῶν

στόν ἐξασθενημένο ἀέρα, οἱ νωθροί

παρασυρμένοι ἀπό τόν ἄνεμο πού σαρώνει τούς μουντούς λόφους τοῦ Λονδίνου.

Χάμστεντ καί Κλέρκενγουελ, Κάμπντεν καί Πάτνεϋ,

Χάιγκεητ, Πρίμροουζ καί Λάντγκεητ. Ὄχι ἐδῶ

ὄχι ἐδῶ τό σκοτάδι, στόν κόσμο αὐτόν πού τιτιβίζει.

 

Κατέβα χαμηλότερα, κατέβα μόνο

στόν κόσμο τῆς ἀέναης μοναξιᾶς,

κόσμος ὄχι κόσμος, ἀλλά ἐκεῖνο πού δέν εἶναι κόσμος,

ἐσώτερο σκοτάδι, στέρηση

καί ἀπώλεια ὅλης τῆς περιουσίας,

ἀφυδάτωση τοῦ κόσμου τῶν αἰσθήσεων,

ἐκκένωση τοῦ κόσμου τῆς φαντασίας,

ἀδράνεια τοῦ κόσμου τοῦ πνεύματος·

αὐτός εἶναι ἕνας τρόπος, κι ὁ ἄλλος

εἶναι ἴδιος, ὄχι σέ κίνηση

ἀλλά ἀπέχοντας ἀπό κίνηση· ἐνῶ ὁ κόσμος κινεῖται

μέ λαχτάρα, στούς ἀσφαλτοστρωμένους δρόμους

τοῦ παρελθόντος χρόνου καί τοῦ μέλλοντος χρόνου.

 

IV

Ὁ χρόνος καί ἡ καμπάνα ἔχουν θάψει τή μέρα,

τό μαῦρο σύννεφο μεταφέρει τόν ἥλιο μακριά.

Θά στραφεῖ πρός τό μέρος μας τό ἡλιοτρόπιο, θά λυγίσει πρός τό μέρος μας

ἡ ἀγράμπελη ξεστρατίζοντας, ψαλίδα καί κλαράκι

θά πιαστοῦν καί θά κολλήσουν;

Παγωνιά.

Δάχτυλα τοῦ ἔλατου θά τυλιχτοῦν

πάνω μας; Ἀφοῦ τό φτερό τῆς ἀλκυόνας

ἀποκρίθηκε μέ φῶς στό φῶς, καί σωπαίνει, τό φῶς εἶναι ἀκίνητο

στό ἀκίνητο σημεῖο τοῦ κόσμου πού γυρίζει.

 

V

Οἱ λέξεις κινοῦνται, ἡ μουσική κινεῖται

μόνο στόν χρόνο· ὅμως μόνο ἐκεῖνο πού ζεῖ

μπορεῖ καί νά πεθάνει. Οἱ λέξεις, μετά τόν λόγο, ἀγγίζουν

τή σιωπή. Μόνο μέ τή μορφή, τό μοτίβο

οἱ λέξεις ἤ ἡ μουσική μποροῦν ν’ ἀγγίξουν

τήν ἀκινησία, ὅπως ἕνα κινέζικο ἀκίνητο βάζο

κινεῖται ἀδιάκοπα μέσα στήν ἀκινησία του.

Ὄχι ἡ ἀκινησία τοῦ βιολιοῦ, ὅσο διαρκεῖ ὁ ἦχος,

ὄχι μόνο ἐκεῖνο, ἀλλά ἡ συνύπαρξη,

ἤ ἄς ποῦμε ὅτι τό τέλος προηγεῖται τῆς ἀρχῆς,

καί τό τέλος καί ἡ ἀρχή βρίσκονταν πάντοτε ἐκεῖ

πρίν ἀπό τήν ἀρχή καί μετά τό τέλος.

Καί ὅλα εἶναι πάντοτε τώρα. Οἱ λέξεις τεντώνονται

ραγίζουν καί κάποτε σπᾶνε, ἀπό τό βάρος τοῦ φορτίου,

ἀπό τήν ἔνταση, γλιστροῦν, παραπατοῦν, σβήνουν,

φθίνουν ἀπό τήν ἀνακρίβεια, δέν μένουν στή θέση τους,

δέν μένουν ἀκίνητες. Φωνές πού στριγκλίζουν

πού ἐπιπλήττουν, χλευάζουν, ἤ ἁπλῶς φλυαροῦν,

πάντοτε καταφέρονται ἐναντίον τους. Ὁ Λόγος στήν ἔρημο

περισσότερο προσβάλλεται ἀπό τίς φωνές τοῦ πειρασμοῦ

τή σκιά πού κλαίει στόν νεκρικό χορό,

τόν δυνατό θρῆνο τῆς ἀπαρηγόρητης χίμαιρας.

Ἡ λεπτομέρεια τοῦ μοτίβου εἶναι κίνηση,

ὅπως στήν εἰκόνα τῶν δέκα σκαλοπατιῶν.

Ἡ ἴδια ἡ ἐπιθυμία εἶναι κίνηση

ὄντας ἡ ἴδια ἀνεπιθύμητη·

ἤ ἴδια ἡ ἀγάπη εἶναι ἀκίνητη,

αἰτία μονάχα καί σκοπός τῆς κίνησης,

ἄχρονη καί χωρίς ἐπιθυμία

παρά μονάχα στήν προοπτική τοῦ χρόνου

παγιδευμένη σέ μιά μορφή περιορισμοῦ

ἀνάμεσα στό μή εἶναι καί τό εἶναι.

Ξαφνικά σέ μιά ἡλιαχτίδα φωτός

κι ἄς κινεῖται ἀκόμη ἡ σκόνη

ξεσπάει τό κρυμμένο χάχανο

τῶν παιδιῶν στίς φυλλωσιές

γρήγορα τώρα, ἐδῶ, τώρα, πάντα –

γελοῖος ὁ χαμένος θλιβερός χρόνος

πού ἁπλώνεται πρίν καί μετά.

 

Το ποίημα δημοσιεύτηκε σε αυτό το τεύχος.